Polikistik Over Sendromu
Prof. Dr. Ela Temeloğlu Keskin
Polikistik Over Sendromu Nedir?
Polikistik over sendromu (PKOS), kadınlarda yumurtalıklar içerisinde genellikle iyi huylu kist olarak ortaya çıkan, aşırı tüylenme, adet düzensizliği, sivilceye neden olan kadın hastalıklarından biridir. Her 10 kadından birinde görülebilen polikistik over sendromu (PKOS), genetik olduğu düşünülen bir yumurtlama problemidir.
Polikistik over sendromu belirtileri kist sayısına ve şiddetine bağlı olarak farklılık gösterir. PKOS tedavi edilmediği durumda birçok hastalığın oluşumuna yol açabilir. Bu yüzden kadınların her yıl düzenli olarak jinekolojik muayenelerini yaptırmaları önemlidir.
Tüp bebek merkezlerine başvuran kadınların yaklaşık %20'sinde yumurtlama problemi mevcuttur. PKOS, yumurtlama problemlerine sebep olan en önemli durumdur. Kilosu normalin üzerinde olan, tüylenmede artış ve düzensiz adet gören kadınlar Polikistik over sendromundan şüphelenmeli, bir uzmana başvurup gerekli muayene, tetkikler ve ultrason yapılarak durum açığa kavuşturulmalıdır.
Polikistik Over Sendromu Belirtileri
PCOS’un belirtileri bireyler arasında farklılık gösterebilir. En yaygın belirtiler şunlardır:
Adet Düzensizlikleri: Adet döngüsünün düzensizliği veya hiç adet görmeme (amenore). Kadınlar bazen çok sık veya çok seyrek adet görebilirler.
Yumurtlama Problemleri: Ovulasyonun olmaması veya düzensiz ovulasyon, kısırlık sorunlarına yol açabilir.
Aşırı Androjen Üretimi: Androjen hormonlarının (testosteron gibi) yüksek seviyeleri, aşırı kıllanma (hirsutizm), akne, yağlı cilt ve saç dökülmesine neden olabilir.
Ovarian Kistler: Yumurtalıklarda birçok küçük kistin varlığı. Bu kistler genellikle ultrason ile tespit edilir.
Kilo Problemleri: PCOS’lu kadınlar genellikle aşırı kilolu veya obez olma eğilimindedir. Metabolizma sorunları nedeniyle kilo vermekte zorluk yaşayabilirler.
İnsülin Direnci: PCOS, insülin direncine yol açabilir, bu da yüksek kan şekeri seviyelerine ve tip 2 diyabet riskinin artmasına neden olabilir.
Duygusal Sorunlar: PCOS, depresyon, anksiyete ve stres gibi psikolojik sorunlarla ilişkilendirilmiştir.
Polikistik Over Sendromunun Nedenleri
PCOS’un kesin nedeni henüz tam olarak anlaşılamamıştır, ancak birçok faktörün etkileşimde bulunduğu düşünülmektedir:
Genetik Faktörler: Ailede PCOS öyküsü olan kadınlarda sendromun görülme riski daha yüksektir. Genetik yatkınlık önemli bir rol oynar.
Hormonal Dengesizlikler: Androjen seviyelerinin yüksekliği, estrogen ve progesteron gibi diğer hormonlarla dengesizlik yaratabilir. Bu durum yumurtlama düzensizliklerine yol açar.
İnsülin Direnci: PCOS’lu kadınların çoğunda insülin direnci görülmektedir. Yüksek insülin seviyeleri, ovariyal androjen üretimini artırarak PCOS belirtilerini kötüleştirebilir.
İnflamasyon: Vücutta kronik inflamasyon, PCOS’un gelişiminde rol oynayabilir. İnflamasyon, insülin direncini artırarak hormonal dengesizliklere yol açabilir.
Polikistik Over Sendromunun Teşhisi
PCOS tanısı, genellikle aşağıdaki kriterlere dayanarak konulur:
Adet Düzensizlikleri: Adet döngüsündeki düzensizlikler ve ovulasyon sorunları.
Aşırı Androjen Belirtileri: Hirsutizm, akne ve saç dökülmesi gibi belirtilerin varlığı.
Ultrason: Yumurtalıklarda kistlerin varlığını göstermek için yapılan ultrason muayenesi. Genellikle 12 mm’den büyük en az 12 folikül içeren bir yumurtalık yapısı görülür.
Diğer Olası Sebeplerin Dışlanması: PCOS tanısı konmadan önce, diğer hormonal bozukluklar (tiroid problemleri, hipofiz tümörleri vb.) dışlanmalıdır.
Polikistik Over Sendromunun Tedavisi
PCOS’un tedavisi, belirtileri yönetmeyi ve komplikasyonları önlemeyi hedefler. Tedavi yöntemleri bireyin semptomlarına ve sağlık durumuna bağlı olarak değişir:
Yaşam Tarzı Değişiklikleri:
Diyet: Dengeli ve sağlıklı bir diyet planı uygulanmalıdır. Yüksek lifli, düşük glisemik indeksli gıdalar tercih edilmelidir. Şeker ve işlenmiş gıdalardan kaçınılması önerilir.
Egzersiz: Düzenli fiziksel aktivite, kilo kontrolü ve insülin duyarlılığını artırma açısından önemlidir. Haftada en az 150 dakika orta şiddetli aerobik aktivite önerilmektedir.
İlaç Tedavisi:
Hormonal Kontraseptifler: Doğum kontrol hapları, adet düzenini sağlamak ve aşırı androjen etkilerini azaltmak için kullanılabilir.
Metformin: İnsülin direncini azaltmak ve kan şekeri seviyelerini kontrol altında tutmak için kullanılabilir.
Anti-androjen İlaçlar: Hirsutizm ve akne tedavisinde kullanılabilir (örneğin, spironolakton).
Kısırlık Tedavisi:
Ovulasyon indüksiyonu için klomifen sitrat veya letrozol gibi ilaçlar kullanılabilir.
İleri vakalarda, in vitro fertilizasyon (IVF) gibi daha karmaşık tedavi yöntemleri düşünülebilir.
Psikolojik Destek:
PCOS, psikolojik sorunlarla ilişkili olabileceğinden, terapi veya destek grupları, duygu durumu yönetiminde yardımcı olabilir.
Polikistik Over Sendromunun Komplikasyonları
PCOS, çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir. Bunlar arasında:
Diyabet: İnsülin direnci, tip 2 diyabet riskini artırabilir. PCOS’lu kadınlar, diyabet geliştirme riskine karşı düzenli kontrol yaptırmalıdır.
Kalp Hastalıkları: Obezite, hipertansiyon ve yüksek kolesterol, kalp hastalığı riskini artırabilir.
Rahim Kanseri: Adet düzensizlikleri nedeniyle aşırı kalınlaşan endometrium (rahim iç tabakası), kanser riskini artırabilir.
Uyku Apnesi: Obezite ile ilişkili olarak uyku apnesi gelişme riski vardır.
Mental Sağlık Sorunları: Depresyon ve anksiyete gibi psikolojik sorunların gelişme riski yüksektir.
Sonuç
Polikistik Over Sendromu (PCOS), kadınların üreme sağlığını etkileyen karmaşık bir hormonal bozukluktur. Belirtileri, yaşam tarzı değişiklikleri, ilaç tedavisi ve destekleyici yaklaşımlarla yönetilebilir. PCOS, bireyler için zorlayıcı bir durum olabilir; bu nedenle, doğru tanı ve tedavi için sağlık profesyonelleriyle işbirliği yapmak son derece önemlidir. Erken teşhis ve tedavi ile PCOS’un etkileri azaltılabilir ve kadınların yaşam kalitesi iyileştirilebilir.